Trọng tài thương mại là gì? Đặc điểm, hình thức và ưu nhược điểm

Trọng tài thương mại là gì? Trong các hoạt động thương mại, nếu có tranh chấp diễn ra giữa các bên chủ thể thì trọng tài thương mại sẽ đứng ra để giải quyết. Vậy khái niệm trọng tài thương mại là gì? Có đặc điểm như thế nào? Các hình thức của trọng tài thương mại là gì?… Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết các thông tin liên quan đến trọng tài thương mại trong bài viết dưới đây nhé!

Trọng tài thương mại là gì? 

Dựa theo quy định tại khoản 1 Điều 3 Luật trọng tài thương mại năm 2010 quy định: “Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh cấp do các bên thỏa thuận và được tiến hành đúng theo quy định của Luật này.” Vì vậy, trọng tài thương mại là cách thức hòa giải tranh chấp trong kinh doanh nhằm chấm dứt các xung đột bằng việc đưa ra phán quyết cuối cùng.

Trọng tài thương mại là người giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực thương mại

Trọng tài thương mại đóng tiếng Anh được gọi là Commercial Arbitration hoặc Arbitration in Commercial Disputes. Đóng vai trò là người trung gian, phán xử công bằng, không phân biệt đối xử để giải quyết mâu thuẫn một cách khách quan. Công việc của trọng tài thương mại là lắng nghe các bằng chứng và lập luận của các bên, nghiên cứu pháp luật. 

Vậy trung tâm trọng tài thương mại là gì? 

Đây tổ chức độc lập và không phụ thuộc vào hệ thống tư pháp quốc gia, chuyên cung cấp dịch vụ trọng tài thương mại. Các trung tâm trọng tài thương mại thường có các quy tắc và quy trình riêng để thực hiện quá trình trọng tài, đồng thời cung cấp các dịch vụ hỗ trợ và quản lý quá trình trọng tài.

Trung tâm trọng tài thương mại quốc tế là tổ chức động lập

Trung tâm trọng tài thương mại có thể hoạt động ở cấp quốc gia, quốc tế. Ví dụ như Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam VIAC (Vietnam International Arbitration Centre, Trung tâm Trọng tài Quốc tế ICC (International Chamber of Commerce), Trung tâm Trọng tài Quốc tế Singapore (Singapore International Arbitration Centre),… được công nhận và áp dụng trên toàn thế giới.

Các thỏa thuận trọng tài thương mại là gì?

Thỏa thuận trọng tài thương mại là hiệp định giữa các bên tranh chấp nhằm giải quyết mâu thuẫn thông qua quá trình trọng tài thay vì đưa ra tòa án. Thỏa thuận này thường được đưa ra trước khi xảy ra tranh chấp và có thể được ghi chép trong hợp đồng hoặc tài liệu riêng biệt.

Thỏa thuận trọng tài thương mại bao gồm nhiều yếu tố khác nhau

Thỏa thuận trọng tài thương mại chứa các điều khoản quy định về việc sử dụng trọng tài để hòa giải các bên. Đây được xem là công cụ quan trọng trong việc giải quyết tranh chấp thương mại linh hoạt và hiệu quả. Từ đó tạo ra một khung pháp lý cho quá trình trọng tài, định rõ quyền, trách nhiệm của các bên.

Những quyết định của trọng tài thương mại là gì?

Quyết định của trọng tài thương mại là kết quả cuối cùng của quá trình phân xử. Trong đó trọng tài hoặc một nhóm trọng tài đưa ra quyết định về tranh chấp thương mại giữa các bên. Phán quyết của trọng tài thương mại mang tính chất ràng buộc và có hiệu lực pháp lý, các bên phải tuân thủ và thực hiện theo. 

Quyết định của trọng tài mang tính chất ràng buộc và có hiệu lực pháp lý

Sau khi các bên đã trình bày lập luận và chứng minh về tranh chấp, trọng tài thương mại sẽ đưa ra quyết định dựa vào chứng cứ, bằng chứng và lập luận của các bên. Quyết định này bao gồm việc xác định quyền và nghĩa vụ của các bên, giải quyết yêu cầu đòi hỏi, xác định bồi thường, áp đặt các biện pháp khác,… 

Ví dụ về trọng tài thương mại

Khi hai công ty A và B đang có một tranh chấp về việc giao hàng và thanh toán. Thay vì đưa vụ việc ra tòa án, hai bên đã thống nhất sử dụng trọng tài thương mại để giải quyết tranh chấp. Trọng tài thương mại sau khi được bên hai công ty lựa chọn sẽ nghe và xem xét tất cả các chứng cứ, văn bản và lập luận từ hai bên.

Trọng tài thương mại là người được các bên tranh chấp lựa chọn để phân xử

Sau đó, trọng tài sẽ đưa ra quyết định cuối cùng về vụ việc theo quy tắc và quyền hạn được thỏa thuận trước đó. Quyết định của trọng tài thương mại có giá trị pháp lý như quyết định của tòa án và đôi khi được công nhận và thực hiện trên toàn cầu. Tuy nhiên, thoả thuận trọng tài thương mại phải được xác lập dưới hình thức văn bản, bao gồm:

• Trao đổi giữa các bên sẽ được xác lập qua telegram, fax, telex, thư điện tử và các hình thức khác theo quy định của pháp luật.
• Thỏa thuận được xác lập qua trao đổi thông tin bằng văn bản giữa các bên xảy ra tranh chấp. 
• Thỏa thuận được luật sư, công chứng viên, tổ chức có thẩm quyền ghi chép bằng văn bản theo yêu cầu của các bên. 
• Trong giao dịch các bên có dẫn chiếu đến văn bản thể hiện thỏa thuận trọng tài như hợp đồng, chứng từ, điều lệ công ty và các tài liệu tương tự. 
• Trao đổi về đơn kiện, bản tự bảo vệ mà trong đó thể hiện sự tồn tại của thỏa thuận do một bên đưa ra và bên kia đồng thuận. 

Lưu ý: Trong trường hợp thỏa thuận trọng tài vi phạm quy định tại Điều 16 luật trọng tài thương mại, thoả thuận trọng tài đó sẽ bị vô hiệu.

Đặc điểm trọng tài thương mại là gì? 

Trọng tài thương mại là hình thức giải quyết tranh chấp pháp lý không thông qua tòa án truyền thống. Dưới đây là một số đặc điểm của trọng tài thương mại:

Trọng tài là người độc lập, không bị ảnh hưởng bởi bất kỳ bên tranh chấp nào

• Độc lập và bất khả xâm phạm: Trọng tài là những người độc lập và không bị ảnh hưởng bởi bất kỳ bên nào trong tranh chấp. Họ phải giữ tính khách quan và công bằng trong quá trình giải quyết.
• Tự do lựa chọn trọng tài: Các bên có quyền lựa chọn trọng tài từ một danh sách các trọng tài có chuyên môn phù hợp với vấn đề tranh chấp. Điều này cho phép các bên có sự tin tưởng vào sự chuyên nghiệp và hiểu biết của trọng tài.
• Quy trình linh hoạt: Trọng tài thương mại cho phép các bên linh hoạt trong việc thiết lập quy trình để giải quyết tranh chấp. Các bên có thể đưa ra các thỏa thuận về quy trình, quyền chứng minh và thời hạn giải quyết.
• Bảo mật thông tin: Quá trình trọng tài thương mại thường được thực hiện một cách bảo mật và không công khai. Điều này sẽ giúp việc bảo vệ thông tin nhạy cảm và thương mại của các bên tranh chấp.
• Quyết định có tính chất ràng buộc: Quyết định của trọng tài thương mại có tính chất cuối cùng và ràng buộc đối với các bên tham gia. Nếu được công nhận và thực thi bởi tòa án, quyết định của trọng tài có giá trị pháp lý như tòa án.
• Hiệu lực quốc tế: Quyết định của trọng tài thương mại có hiệu lực quốc tế, được công nhận, thực thi ở nhiều quốc gia. Vì thế đây là phương thức pháp lý quan trọng để giải quyết tranh chấp thương mại xuyên quốc gia.

Tuy nhiên, hãy lưu ý rằng trọng tài thương mại có thể có những đặc điểm khác nhau dựa trên quốc gia và quy tắc riêng của từng tổ chức trọng tài.

Trọng tài thương mại có những hình thức nào?

Trọng tài thương mại bao gồm hai hình thức chính như sau:

Các hình thức chính của trọng tài thương mại

• Trọng tài vụ việc

Trọng tài vụ việc (trọng tài ad hoc) được bổ nhiệm trong một trường hợp cụ thể và không thuộc quyền quản lý của bất kỳ tổ chức trọng tài nào. Các quy tắc và quy trình trọng tài ad hoc thường được các bên tranh chấp đưa ra và thỏa thuận riêng. Trọng tài vụ việc được thành lập khi có bất đồng phát sinh, tự chấm dứt hoạt động khi đã được giải quyết xong.

Tuy nhiên, trọng tài vụ việc không có trụ sở thường trực, không có bộ máy điều hành. Trọng tài viên được các bên tranh chấp chỉ định là người có tên trong hoặc ngoài danh sách các trọng tài viên của bất kỳ trung tâm trọng tài nào. Quy tắc tố tụng để hòa giải tranh chấp có thể do các bên tự thỏa thuận, xây dựng, lựa chọn từ bất kỳ quy nào của trung tâm trọng tài khác.

• Trọng tài thường trực

Hình thức trọng tài thương mại này được tổ chức khá chặt chẽ, có bộ máy, trụ sở làm việc thường xuyên. Đặc biệt là có danh sách các trọng tài viên hoạt động theo điều lệ và quy tắc tố tụng riêng. Các trọng tài thương mại là tổ chức kinh tế có uy tín trên thế giới đều được thành lập theo mô hình này dưới tên gọi như trung tâm trọng tài, ủy ban trọng tài, viên trọng tài,… 

Tại Việt Nam, trọng tài thương mại là tổ chức phi chính phủ, có tư cách pháp nhân, con dấu, tài khoản riêng và trụ sở giao dịch ổn định. Các trung tâm trọng tài không nằm trong hệ thống cơ quan quản lý, cũng không thuộc hệ thống cơ quan xét xử nhà nước. Hoạt động the nguyên tắc tự trang trải, không được cấp kinh phí từ ngân sách nhà nước.

Ưu – nhược điểm của trọng tài thương mại là gì?

Trọng tài thương mại cũng có những ưu điểm và nhược điểm riêng. Dưới đây là một số điểm mạnh và điểm yếu của trọng tài thương mại:

Nguyên tắc giải quyết bằng trọng tài có thủ tục đơn giản, nhanh chóng

Ưu điểm

• Trọng tài thương mại ở Việt Nam là những chuyên gia độc lập và không liên quan đến các bên tranh chấp. Điều này đảm bảo tính công bằng và không thiên vị trong quá trình giải quyết tranh chấp.
• Các bên tranh chấp có quyền tự do lựa chọn trọng tài của mình. Điều này cho phép họ chọn những chuyên gia có kiến thức và kinh nghiệm phù hợp với vấn đề tranh chấp của họ.
• Quy trình trọng tài thương mại linh hoạt và có thể được tùy chỉnh để phù hợp với nhu cầu và mong muốn của các bên tranh chấp. Nó thường nhanh chóng và tiết kiệm thời gian so với việc đưa vụ việc ra tòa án.
• Quá trình trọng tài thương mại thường được thực hiện một cách bảo mật và không công khai. Điều này giúp bảo vệ thông tin nhạy cảm và thương mại của các bên tranh chấp. 
• Quyết định của trọng tài thương mại có tính chất ràng buộc đối với các bên tham gia. Nếu được công nhận và thực thi bởi tòa án, quyết định của trọng tài có giá trị pháp lý như một quyết định của tòa án.

Nhược điểm

• Việc lựa chọn trọng tài thương mại có thể đòi hỏi chi phí cao hơn so với việc đưa tranh chấp ra tòa án. Các bên tranh chấp phải trả phí cho trọng tài, tổ chức trọng tài, các chi phí khác liên quan.
• Mặc dù sử dụng trọng tài thương mại thường nhanh chóng hơn so với việc đưa vụ việc ra tòa án, nhưng nó vẫn phải mất một khoảng thời gian đáng kể để hoàn thành quá trình trọng tài.
• Khi trọng tài đã đưa ra quyết định sẽ không có quyền phúc thẩm để xem xét lại quyết định đó. Điều này có thể khiến các bên tranh chấp không hài lòng nếu họ không đồng ý với quyết định của trọng tài. 
• Trọng tài không có quyền sử dụng biện pháp cưỡng chế để buộc các bên tuân thủ quyết định của họ. Do đó, nếu một bên không tuân thủ sẽ khiến quá trình thực thi quyết định trở nên khó khăn và kéo dài thời gian giải quyết tranh chấp.
• Theo khoản 1 Điều 68 Luật Trọng tài thương mại 2010, phán quyết của trọng tài có thể bị hủy bởi Tòa án khi có đơn yêu cầu của một bên. 

Trên đây là toàn bộ những thông tin về trọng tài thương mại là gì mà chúng tôi muốn chia sẻ đến bạn đọc. Hy vọng rằng bài viết sẽ hữu ích với quý vị và các bạn khi đang tìm hiểu về phương thức giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực kinh doanh, thương mại này.