Điệp ngữ là gì? Phân loại, tác dụng

Điệp từ, điệp ngữ là gì? Điệp ngữ là một biện pháp tu từ quan trọng trong văn học, đặc biệt thường xuất hiện trong thơ ca. Dưới đây là tổng hợp thông tin quan trọng giúp học sinh hiểu rõ hơn về điệp ngữ và những lưu ý khi sử dụng phép tu từ này. 

Điệp từ là gì? Điệp ngữ là gì? 

Điệp từ hay điệp ngữ là một trong những biện pháp tu từ chỉ việc trùng lặp lại một từ hay một cụm từ nhằm mục đích nhấn mạnh, liệt kê hoặc khẳng định. Thông qua việc lặp lại, biện pháp này giúp làm nổi bật nội dung, ý nghĩa, cảm xúc, và cũng tăng khả năng truyền tải hình ảnh, gợi cảm trong tác phẩm văn chương.

Vậy điệp từ là gì điệp ngữ là gì? Điệp từ đề cập đến việc lặp lại một từ trong một đoạn văn hoặc đoạn thơ, trong khi điệp ngữ là việc lặp lại một cụm từ. Bên cạnh đó, bạn có thể thấy người ta sử dụng việc lặp lại toàn bộ câu trong các trường hợp như câu hỏi, câu cảm thán, câu nghi vấn… nhiều lần trong một đoạn thơ hoặc đoạn văn, thì đó được gọi là dạng điệp cấu trúc câu.

Phân loại điệp ngữ

Biện pháp tu từ điệp từ được phân thành 3 loại như sau: 

Điệp cách quãng

Điệp ngắt quãng là các từ ngữ được lặp lại giãn cách nhau, có thể là cách nhau trong hai hoặc ba câu thơ của một đoạn thơ hoặc trong một câu văn.

Ví dụ: Trong đoạn thơ Việt Bắc của Tố Hữu, tác giả đã vận dụng biện pháp điện từ cách quãng nhuần nhuyễn:

“… Nhớ sao lớp học i tờ

Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan

Nhớ sao ngày tháng cơ quan

Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo

Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều

Chày đêm nện cối đều đều suối xa…”

Sau mỗi câu thơ, điệp ngắt quãng “Nhớ sao” lại lặp lại. Ở đây, điệp từ gợi tới sự nhớ, việc nhớ lại những cảm xúc đã trải qua. Đó là nhớ về những kỉ niệm, những câu chuyện. Tác giả sử dụng biện pháp này để mô tả, làm nổi bật nỗi nhớ đối với Việt Bắc. Nhớ về Việt Bắc, nhớ về những thời gian trong lớp học, những ngày tháng đầy khó khăn.

Điệp nối tiếp

Đây là hình thức điệp trong đó các từ ngữ hoặc cụm từ được lặp lại và đặt liền nhau trong câu. Mục đích của phép điệp nối tiếp thường là tạo sự tăng tiến, tiến triển và liền mạch.

Ví dụ:

Trong bài thơ: “Gửi em Cô thanh niên xung phong”, tác giả Phạm Tiến Duật đã viết:

Chuyện kể từ nỗi nhớ sâu xa

Thương em, thương em, thương em biết mấy.

Ở đây, tác giả đã sử dụng biện pháp lặp từ nối tiếp “thương em”. Điệp từ này được lặp lại ba lần liên tiếp trong một câu thơ có sự liền mạch. Từ đó mang tới nỗi nhớ và tình cảm thương mến dành cho Cô thanh niên xung phong mà tác giả nhớ đến. Nỗi nhớ này được thể hiện một cách gợi cảm,  có hồn và xúc động. 

Cụm từ “thương em” được lặp lại nhiều lần, mang trong mình tình thương dịu dàng và sâu lắng. Vì tình cảm này không thể hiện được trực tiếp, không thể nói ra lời. Nó ẩn giấu, kìm nén và chất chứa. Đó là lý do tại sao cụm từ “thương em” lại được lặp đi lặp lại nhiều lần.

Điệp chuyển tiếp (điệp từ vòng)

Điệp ngữ chuyển tiếp là gì? Đây là phép điệp ngữ mà các từ ngữ hoặc cụm từ ở cuối một câu văn hoặc câu thơ trước đó được lặp lại ở đầu câu văn hoặc câu thơ tiếp theo. Cách thức này tạo ra một hiệu ứng chuyển tiếp, mang đến cảm xúc dào dạt cho người nghe, người đọc. 

Ví dụ:

Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy

Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu

Ngàn dâu xanh ngắt một màu

Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai.

(Chinh phụ ngâm khúc – Đặng Trần Côn, Đoàn Thị Điểm)

Trong đoạn thơ, hai từ “thấy” và “ngàn dâu” được lặp lại ở đầu câu sau để tạo ra sự chuyển tiếp, trùng trùng, điệp điệp màu xanh của dâu. Và ẩn ý sâu xa tác giả muốn nhắc đến là nỗi nhớ chồng của người chinh phụ.

Tác dụng của phép điệp ngữ là gì?

Biện pháp tu từ điệp ngữ mang đến những tác dụng chính như sau:

Tác dụng nhấn mệnh

Biện pháp tu từ điệp ngữ sử dụng trong các câu văn, câu thơ thường có tác dụng tạo hiệu ứng nhấn mạnh cho một sự việc, sự vật cụ thể. Đôi khi, việc lặp lại những từ đó có mục đích nhấn mạnh vào nỗi lòng, tâm trạng, tình cảm của nhân vật được đề cập trong câu. 

“Ngày xuân mơ nở trắng rừng

Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang

Ve kêu, rừng phách đổ vàng

Nhớ cô em gái hái măng một mình

Rừng thu trăng rọi hòa bình

Nhớ ai tiếng hát ân tình, thủy chung”.

Trong đoạn thơ, từ “nhớ” được lặp lại 3 lần, ngắt quãng. Gắn với nội dung của đoạn thơ, khi nhìn về những hình ảnh được diễn ra, nỗi nhớ trong tác giả lại gợi lên. Biện pháp tu từ này được sử dụng để nhấn mạnh nỗi nhớ  khôn nguôi của tác giả với những kỷ niệm, con người xưa cũ. Cứ nhìn về những cảnh tượng, hiện tượng quen thuộc là lại nhớ về người xưa, cảnh cũ. 

Tác dụng liệt kê

Biện pháp tu từ này còn có tác dụng liệt kê sự vật, sự việc được nhắc đến trong câu nhằm mục đích làm sáng tỏ tính chất, ý nghĩa của sự vật, sự việc.

“Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối,

Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?

Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn,

Ta lặng ngắm giang san ta đổi mới?

Đâu những bình minh cây xanh nắng gội,

Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng?

Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng.

Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt,

Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật?

– Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?”

(Nhớ rừng – Thế Lữ)

Trong đoạn thơ trên, ta thấy hai từ “đâu” và “ta” được lặp lại 4 lần, tạo ra cấu trúc và kết cấu “Đâu – ta”. Nhớ về thời oanh liệt, nhớ về kỷ niệm và  những chiến tích hào hùng. 

Tác dụng khẳng định

Các từ ngữ được lặp lại có tác dụng khẳng định điều tất yếu, niềm tin của tác giả vào sự việc sẽ xảy ra.

Ví dụ:

 “Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn tám mươi năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phía Đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập”.

(Tuyên ngôn độc lập – Hồ Chí Minh)

Cụm từ “dân tộ đó phải” lặp lại 2 lần chính là sự khẳng định một điều tất yếu, chắc chắn “phải được độc lập” của một dân tộc kiên cường, bất khuất. 

Lưu ý khi sử dụng phép điệp ngữ

Bên cạnh việc ghi nhớ rõ về khái niệm điệp ngữ là gì có mấy loại điệp ngữ thì các bạn học sinh cũng cần có những lưu ý khi sử dụng phép tu từ này như sau: 

• Khi sử dụng tu từ điệp ngữ cần xác định rõ mục đích cần sử dụng, chỉ sử dụng khi cần, giải thích rõ ràng, mạch lạc, tránh lạm dụng quá nhiều.
• Trong một bài thơ, bài văn ta có thể kết hợp các biện pháp tu từ khác nhau như ẩn dụ, hoán dụ, so sánh, nhân hóa… Đồng thời cần sử dụng một cách chọn lọc các phép tu từ khi cần thiết. Sử dụng quá nhiều biện pháp tu từ trong một đoạn văn sẽ không đủ để tạo nhấn mạnh. 

Trên đây là tổng hợp kiến thức về điệp ngữ là gì mà chúng tôi muốn chia sẻ đến bạn. Mong rằng, qua bài viết này các bạn đã nắm được khái niệm và cách dùng đúng của phép tu từ này.